[AA/F8: Tóm tắt kiến thức] Lesson 15: Kiểm toán tiền mặt và tiền gửi ngân hàng (Cash and Bank)

Tiền mặt và tiền gửi ngân hàng cũng được xếp vào những khoản mục mà KTV cần phải chú ý khi thực hiện kiểm toán BCTC. Trong bài hôm nay, chúng ta cùng đi tìm hiểu quy trình và thủ tục kiểm toán phần hành này.

I. Thủ tục kiểm toán tiền mặt

Khoản mục tiền mặt sẽ được kiểm tra nếu KTV nghi ngờ là có rủi ro trọng yếu hoặc bất thường. Thông thường rủi ro ở đây sẽ không phải do sai sót mà thường là do gian lận.

Ví dụ: Có sự thông đồng giữa kế toán và thủ quỹ để rút tiền công ty.

1. Thủ tục kiểm toán tiền mặt

Trước khi tiến hành thủ tục kiểm toán, KTV sẽ thu thập những bằng chứng sau:

Sổ cái, sổ chi tiết tài khoản tiền
Sổ quỹ, biên bản kiểm quỹ
Các chứng từ thu, chi tiền mặt

Để kiểm toán tiền mặt, KTV cũng cần thực hiện các thủ tục kiểm toán để thu thập các bằng chứng nhằm chứng minh các cơ sở dẫn liệu liên quan đến tiền mặt là đúng. Cụ thể:

Cơ sở dẫn liệu	Mục tiêu kiểm toán	Thủ tục kiểm toán
Hiện hữu (Existence)	Số dư tiền mặt được ghi nhận thực sự tồn tại tại thời điểm cuối năm tài chính	Chứng kiến kiểm kê (Physical observation): KTV chứng kiến nhân viên của khách hàng kiểm kê tiền mặt. Sau đó, KTV sẽ thu thập biên bản kiểm kê, có đầy đủ chữ ký của kế toán, thủ quỹ và của KTV (người chứng kiến kiểm kê) Đối chiếu số dư tiền mặt (Reconciliation): KTV lấy số dư tiền mặt đã được ghi nhận trên sổ kế toán, lọc số dư trên bảng cân đối thử so sánh với số dư tiền mặt xem có khớp không
Đầy đủ (Completeness)	Tiền mặt có tồn tại nhưng không được ghi nhận trên sổ
Quyền và nghĩa vụ (Rights and obligations)	Doanh nghiệp có quyền hợp pháp với số dư tiền cuối kỳ	Kiểm tra những chứng từ liên quan đến số dư tiền mặt như chứng từ ngân hàng đối với việc rút tiền gửi ngân hàng về nhập quỹ tiền mặt, chứng từ thu chi tiền mặt
Định giá (Valuation)	Tiền được ghi nhận theo đúng giá trị	Thủ tục đánh giá lại (Revaluation): Kiểm tra số dư ngoại tệ mà khách hàng đã ghi có đúng tỷ giá
Trình bày và công bố (Presentation and disclosure)	Những thuyết minh liên quan đến tiền mặt đầy đủ và tuân theo chuẩn mực kế toán và pháp luật	Đọc thuyết minh BCTC để xem những thuyết minh liên quan đến khoản mục tiền đã đầy đủ chưa

2. Thủ tục kiểm kê tiền mặt

Thủ tục kiểm kê tiền mặt được xem là một trong các thủ tục quan trọng khi kiểm toán khoản mục tiền.

a. Trước khi tiến hành kiểm kê

KTV cần xây dựng kế hoạch kiểm kê tiền mặt, kế hoạch này sẽ được lưu vào hồ sơ kiểm toán năm (current audit file) bao gồm:

Xác định thời gian và địa điểm kiểm kê
Tên của KTV thực hiện kiểm kê
Tên của nhân viên khách hàng có mặt tại từng địa điểm

Nếu KTV không được đến nơi mà khách hàng cất giữ tiền mặt thì KTV cần phải thu thập thư xác nhận từ phía khách hàng.

b. Trong khi tiến hành kiểm kê

KTV cần lưu ý một số vấn đề sau:

Sổ tiền mặt phải được ghi chép bằng bút mực hoặc bằng những hình thức bền khác
Tất cả số dư tiền phải được kiểm kê vào cùng một thời điểm
Tất cả chứng khoán có thể chuyển nhượng phải hiện hữu và được kiểm kê vào thời điểm kiểm kê tiền mặt
KTV không được kiểm kê một mình
Tất cả tiền mặt và chứng khoán được kiểm kê phải được ghi nhận vào hồ sơ làm việc của KTV và được lưu lại vào hồ sơ kiểm toán năm

Ngoài ra, KTV cũng cần quan sát đến hoạt động của hệ thống kiểm soát nội bộ liên quan đến tiền mặt.

II. Thủ tục kiểm toán tiền gửi ngân hàng

1. Thủ tục kiểm toán ngân hàng

KTV cần thực hiện các thủ tục để chứng minh các cơ sở dẫn liệu liên quan đến tiền gửi ngân hàng là đúng. Cụ thể:

Cơ sở dẫn liệu	Mục tiêu kiểm toán	Thủ tục kiểm toán
Hiện hữu (Existence)	Số dư tiền gửi ngân hàng được ghi nhận vào cuối năm thực sự tồn tại	Thu thập thư xác nhận từ ngân hàng mà Khách hàng mở tài khoản
Đầy đủ (Completeness)	Số dư tiền và những giao dịch liên quan đã được ghi nhận đầy đủ	Thực hiện lại đối chiếu sổ kế toán với sao kê ngân hàng Theo dõi các khoản séc chưa được thanh toán từ sao kê đến sổ tiền mặt trước khi kết thúc năm tài chính sau đó KTV thu thập những giải thích về những khoản lớn hoặc bất thường chưa được xử lý trong thời điểm kiểm toán Rà soát biên bản đối chiếu ngân hàng từ kỳ trước đến kỳ này liệu rằng có khoản công nợ nào đã được thanh toán vào kỳ trước mà vẫn đem sang kỳ sau Thu thập những giải thích về những khoản mục có trong sổ tiền mà lại không tương ứng trên sao kê Kiểm tra lại những khoản công nợ đã được cấn trừ trong kỳ Kiểm tra các khoản thanh toán chưa được ngân hàng trừ tiền nhưng trong sổ tiền ghi nhận đã đi tiền Kiểm tra lại những khoản mục thanh toán đã được ghi nhận trong sổ tiền nhưng bị ngân hàng từ chối thực hiện thanh toán để đảm bảo rằng trong sổ tiền không còn ghi nhận khoản này nữa
Đúng kỳ (Cut-off)	Các giao dịch tiền gửi ngân hàng được ghi nhận đúng kỳ	Lấy sổ kế toán rồi lọc ra những giao dịch giữa 2 ngân hàng vào những ngày cuối năm nay và đầu năm sau. Sau đó đối chiếu giao dịch với sao kê ngân hàng để xem chúng có bị ghi nhận nhầm giữa 2 năm hay không
Định giá (Valuation and Allocation)	Tiền gửi ngân hàng được ghi nhận đúng giá trị	Kiểm tra số dư sổ tiền xem doanh nghiệp có ghi đúng tỷ giá thực hiện hay không
Quyền và nghĩa vụ (Rights and obligation)	Kiểm tra xem số dư tiền gửi ngân hàng có phải của doanh nghiệp hay không	Xác định xem có tài khoản nào được bảo đảm bằng tài sản của Công ty hay không bằng cách thảo luận với Ban Quản trị Xem xét liệu có quyền hợp pháp với khoản thấu chi đối với số dư ngân hàng hay không Xác định xem có tài khoản ngân hàng chịu những hạn chế nào hay không bằng cách phỏng vấn Ban Quản trị
Trình bày và công bố (Presentation and disclosure)	Những thuyết minh liên quan đến tiền gửi ngân hàng đầy đủ và tuân theo chuẩn mực kế toán và pháp luật	Đọc thuyết minh BCTC để xem những thuyết minh liên quan đến khoản mục tiền gửi ngân hàng đã đầy đủ chưa

2. Thư xác nhận ngân hàng

Thư xác nhận từ phía ngân hàng (Bank confirmation letter) được sử dụng để hỏi ngân hàng về những câu hỏi, thắc mắc liên quan đến tiền lãi, khoản nợ và khoản bảo đảm.

Có 2 hướng tiếp cận đến thông tin khách hàng từ phía Ngân hàng:

Listing balance: Ngân hàng xác nhận về tính chính xác và đầy đủ
Requesting details of balance: Ngân hàng đưa ra những con số của khách hàng và KTV sẽ đối chiếu với sổ kế toán của khách hàng

a. Chuẩn bị, gửi và nhận lại thư xác nhận từ Ngân hàng

KTV sẽ là người trực tiếp chuẩn bị, gửi và nhận lại thư phản hồi từ phía ngân hàng. Tuy nhiên, việc gửi thư xác nhận này phải có được sự ủy quyền của bên khách hàng.

b. Nội dung của thư xác nhận

Hình thức và nội dung của thư xác nhận sẽ phụ thuộc vào mục đích của kiểm toán.

Một khách hàng thường sở hữu nhiều tài khoản ngân hàng:

Current account: thường dùng để giao dịch trong HĐSXKD thông thường
Capital account: dùng để góp vốn hoặc nhận khoản vay
Các tài khoản khác phụ thuộc vào bản chất hoạt động kinh doanh

Trong thư xác nhận, KTV sẽ chỉ rõ số tài khoản và đơn vị tiền tệ của tài khoản đó. KTV có thể yêu cầu Ngân hàng xác nhận thêm:

Những tài khoản có số dư bằng 0
Những tài khoản đã đóng 12 tháng trước ngày xác nhận
Những khoản vay, lãi vay, thấu chi...

Để thu thập được thư xác nhận của Ngân hàng, KTV cần chú ý một số điểm như sau:

Ngân hàng cần phải có được thư ủy quyền của khách hàng để tiết lộ thông tin cho KTV
Thư yêu cầu xác nhận của KTV phải dựa trên thư ủy quyền và ngày tương ứng

III. Bài tập áp dụng

Which one of the following procedures which could be undertaken to confirm the valuation of a client’s bank balance is the most reliable?

A. Inspection of the bank reconciliation

B. Inspection of a bank statement

C. Inspection of the bank letter

D. Inspection of the cash book

Phân tích đề:

Thủ tục nào sau đây phục vụ cho việc xác nhận giá trị của số dư tài khoản ngân hàng là đáng tin cậy nhất?

Lời giải: C

Đáp án A - Bank reconcilation là biên bản đối chiếu mà khách hàng tự đối chiếu cuối mỗi tháng
Đáp án B - Bank statement là sao kê ngân hàng mà khách hàng có thể tự tải từ trên web của ngân hàng hoặc ngân hàng trực tiếp gửi bản cứng về cho khách hàng
Đáp án C - Bank letter hay còn gọi là bank confirmation là chứng cứ mà KTV tự tay thu thập và được ngân hàng gửi trực tiếp về cho KTV không thông qua khách hàng
Đáp án D - Cash book là sổ sách tiền mà khách hàng tự theo dõi

Author: Minh Anh Nguyen