[Tóm tắt kiến thức quan trọng] Prerequisite reading: Aggregate output, prices, economic growth

Bài viết cung cấp cho người đọc kiến thức về Prerequisite reading môn ECON của chương trình CFA level I

[Pre.i] Đo lường và giải thích khái niệm tổng sản phẩm quốc nội (GDP) bằng phương pháp chi phí và phương pháp thu nhập

1. Dòng sản lượng, thu nhập và chi tiêu

Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product – GDP) là tổng giá trị thị trường của sản phẩm và dịch vụ cuối cùng được sản xuất ra trong phạm vi một lãnh thổ trong một thời kỳ nhất định.

Cách tiếp cận công thức tính GDP:

• Phương pháp chi phí (expenditure approach): GDP được tính bằng tổng số tiền chi tiêu cho hàng hóa và dịch vụ được sản xuất trong kỳ.

• Phương pháp thu nhập (income approach): GDP được tính bằng tổng số tiền mà các hộ gia đình và công ty kiếm được (thu nhập từ tiền lương, thu nhập từ tiền lãi và lợi nhuận kinh doanh,…).

 

2. Tiêu chí áp dụng để tính GDP

 

[Pre.ii] So sánh cách tính GDP theo phương pháp Giá trị sản lượng cuối cùng và Tổng giá trị gia tăng

Phương pháp Giá trị của sản lượng cuối cùng (Value-of-final-output): Tổng giá trị của tất cả các hàng hóa và dịch vụ cuối cùng được sản xuất.

Phương pháp Tổng giá trị gia tăng (Sum-of-value-added): Tổng các phần bổ sung vào giá trị được tạo ra ở mỗi giai đoạn sản xuất và phân phối.

 

[Pre.iii] So sánh GDP danh nghĩa với GDP thực và tính hệ số giảm phát GDP

GDP danh nghĩa (Nominal GDP): được tính bằng tổng giá trị của tất cả hàng hóa và dịch vụ được sản xuất bởi một nền kinh tế, được tính theo giá thị trường hiện hành.

GDP thực (Real GDP): tổng giá trị của tất cả hàng hóa và dịch vụ được sản xuất bởi một nền kinh tế, được tính theo giá ở năm gốc nhằm loại bỏ tác động của việc thay đổi giá.

Hệ số giảm phát GDP (GDP deflator) là một chỉ số giá có thể được sử dụng để đo lường sự thay đổi tổng thể về giá cả trong toàn bộ nền kinh tế.

 

[Pre.iv] So sánh GDP, thu nhập quốc dân, thu nhập cá nhân và thu nhập khả dụng cá nhân

1. Các cấu phần của GDP

1.1. Theo phương pháp chi phí

GDP = C + I + G + (X – M)

Trong đó:

• C = Chi tiêu tiêu dùng của hộ gia đình (consumption spending)

• I = Đầu tư kinh doanh (business investment)

• G = Tổng chi tiêu của chính phủ (government spending)

• X = Giá trị xuất khẩu (export)

• M = Giá trị nhập khẩu (import)

1.2. Theo phương pháp thu nhập

GDP = National income + Capital consumption allowance + Statistical discrepancy

Trong đó:

• National income (Thu nhập quốc dân): tổng thu nhập mà tất cả các yếu tố sản xuất nhận được để tạo ra sản phẩm cuối cùng.

• Capital consumption allowance (Phụ cấp tiêu hao vốn): khấu hao từ sản xuất hàng hóa trong một thời kỳ.

• Statistical discrepancy (Chênh lệch thống kê): điều chỉnh sự chênh lệch giữa GDP theo phương pháp thu nhập và phương pháp chi tiêu do chênh lệch số liệu.

 

2. Thu nhập quốc dân, Thu nhập cá nhân  và Thu nhập khả dụng cá nhân

2.1. National income (Thu nhập quốc dân):

National income
= Compensation of employees (Lương thưởng người lao động)
+ Corporate and government enterprise profits before tax (Lợi nhuận trước thuế của doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp chính phủ)
+ Interest income (Thu nhập lãi)
+ Unincorporated business income (Thu nhập của doanh nghiệp không có tư cách pháp nhân)
+ Rent (Tiền thuê nhà)
+ Indirect business taxes (Thuế doanh nghiệp gián tiếp)
- Subsidiaries (Trợ cấp thu nhập cho các hộ gia đình)

Compensation of employees (Lương thưởng cho người lao động)
= Wages (Lương) + Benefits (Phúc lợi)

Corporate and government enterprises profits before tax
= Corporate income taxes paid to government (Thuế thu nhập doanh nghiệp nộp cho chính phủ)
+ Dividends paid to households (Cổ tức trả cho hộ gia đình)
+ Undistributed corporate profits to firms (Lợi nhuận chưa phân phối)

2.2. Personal income (Thu nhập cá nhân):

Thu nhập trước thuế mà các hộ gia đình nhận được:

Personal income
= National income (Thu nhập quốc dân)
+ Transfer payments to households (Trợ cấp thu nhập cho hộ gia đình)
- Corporate income taxes (Thuế thu nhâp doanh nghiệp)
- Undistributed corporate profits (Lợi nhuận chưa phân phối)
- Indirect business taxes (Thuế kinh doanh gián tiếp)

2.3. Personal disposable income (thu nhập khả dụng cá nhân):

Thu nhập cá nhân sau thuế:

Personal disposable income (Thu nhập khả dụng cá nhân) = Personal income (Thu nhập trước thuế) - Personal taxes (Thuế thu nhập cá nhân)

[Pre.v] Giải thích mối quan hệ giữa Tiết kiệm, Đầu tư, Cân đối thu chi ngân sách nhà nước và Cán cân thương mại

Theo phương pháp thu nhập (income approach), ta có:

GDP = C + S + T

Mối quan hệ giữa Saving, Investment, Cân đối thu chi ngân sách (Fiscal balance) và Cán cân thương mại (Trade balance)

C + I + G + (X – M) = C + S + T

Đổi vế lại, ta có:

S = I + (G – T) + (X – M)

Trong đó:

• (G – T): Cân đối thu chi ngân sách (Fiscal balance)

• (X – M): Cán cân thương mại (Trade balance)

→ Tiết kiệm tư nhân (private savings) có thể được sử dụng cho đầu tư tư nhân (I), tài trợ cho thâm hụt chính phủ (G - T), cho vay xuất siêu trong nước ra nước ngoài (X - M). 

Mặt khác, cũng từ mối quan hệ trên, ta có:

(G - T) = (S - I) + (M - X)

→ Thâm hụt ngân sách (G - T) phải được tài trợ bởi nhập siêu (M - X > 0) hoặc tiết kiệm tư nhân vượt đầu tư tư nhân (S - I > 0).

 

[Pre.vi] Cách vận hành của đường tổng cung và cầu trong chu kỳ kinh tế

1. Giải thích sự dốc xuống của Đường tổng cầu (Aggregate demand curve – AD curve)

Hiệu ứng của cải (Wealth effect): sự giảm sút mức giá làm cho người tiêu dùng cảm thấy giàu có hơn và khuyến khích họ mua nhiều hơn → lượng cầu về hàng hóa và dịch vụ lớn hơn.

Hiệu ứng lãi suất (Interest rate effect): giá giảm khiến mọi người cần ít tiền hơn cho việc chi tiêu, các hộ gia đình dư dả hơn và muốn giảm lượng tiền nắm giữ bằng cách cho vay và khiến giảm lãi suất → khuyến khích doanh nghiệp đầu tư và tăng lượng cầu về hàng hóa dịch vụ.

Hiệu ứng tỷ giá hối đoái (Real exchange rate effect): khi giá giảm sẽ làm giá hàng hóa nội địa rẻ hơn giá hàng hóa nước ngoài dẫn đến xuất khẩu tăng và nhập khẩu giảm → tăng lượng cầu về hàng hóa và dịch vụ.

 

2. Giải thích về độ dốc Đường tổng cung (Aggregate supply curve – AS curve)

Trong thời gian rất ngắn (very short run AS curve – VSRAS): Chi phí không biến động, doanh nghiệp thay đổi output bằng việc điều chỉnh giờ lao động và cường độ sử dụng máy móc thiết bị → Giá được giữ nguyên → Đường VSRAS nằm ngang và hoàn toàn co giãn.

Trong ngắn hạn (short run AS curve - SRAS): Một số loại giá đầu vào có thể điều chỉnh → Giá tăng khiến doanh nghiệp tăng sản lượng để tăng lợi nhuận → Đường SRAS dốc lên.

Trong dài hạn (long run AS curve – LRAS): Tất cả giá đầu vào đều có thể thay đổi → Giá sản phẩm tăng lên tương ứng với giá đầu vào và sản lượng không đổi → Đường LRAS hoàn toàn không co giãn.

 

[Pre.vii] Giải thích sự dịch chuyển và di chuyển trên đường tổng cung và đường tổng cầu

1. Giải thích sự dịch chuyển của Đường tổng cầu (AD curve)

 

2. Giải thích về sự dịch chuyển của Đường tổng cung (AS curve)

2.1. Đường tổng cung ngắn hạn (SRAS)

 

2.2. Đường tổng cung dài hạn (LRAS)

 

[Pre.viii] Giải thích sự di chuyển trên đường tổng cung/cầu và sự dịch chuyển của các đường này

Các chuyển động dọc theo các đường này phản ánh tác động của sự thay đổi mức giá đối với lượng cầu và lượng cung.

 

[Pre.xi] Các trạng thái của nền kinh tế

1. Trạng thái cân bằng toàn dụng lao động trong dài hạn (Long-run full-employment equilibrium)

Trạng thái cân bằng toàn dụng lao động trong dài hạn là điểm mà tại đó đường AD cắt đường SRAS trên đường LRAS, tại đó, GDP thực bằng GDP tiềm năng (hay GDP toàn dụng lao động Y*).

Những biến động của AD và SRAS trong ngắn hạn là nguyên nhân cho biến động trong GDP thực tế cân bằng trong ngắn hạn, từ đó tạo nên chu kỳ kinh doanh (business cycle).

2. Recessionary gap

Định nghĩa: Khoảng cách suy thoái hay thời kỳ suy thoái (recession period) xảy ra khi GDP (Y) < GDP tiềm năng (Y*) → GDP giảm và tăng thất nghiệp

Giải thích:

• AD giảm (AD0 tiến về AD1) sẽ khiến output và giá trong ngắn hạn đều giảm (từ P*, Y* chuyển về P1, Y1)

• Khoảng cách Y* - Y1 gọi là Recessionary gap.

Điều chỉnh cần thiết: Quá trình điều chỉnh về mức cân bằng được trình bày trong bảng sau:

 

 

3. Inflationary gap

Định nghĩa: Khoảng cách lạm phát hay thời kỳ mở rộng kinh tế (expansion period) xảy ra khi GDP (Y) > GDP tiềm năng (Y*) → GDP tăng và giảm thất nghiệp

Giải thích:

• AD tăng từ AD0 lên AD1, khiến output thực và mức giá tăng trong ngắn hạn (từ P*, Y* đến P1, Y1)

• Inflationary gap là khoảng cách Y1 – Y*

Điều chỉnh cần thiết: Quá trình điều chỉnh về mức cân bằng được trình bày trong bảng sau:

 

 

4. Lạm phát đình trệ (Stagflation)

Định nghĩa: Lạm phát đình trệ xảy ra khi GDP (Y) giảm xuống thấp hơn GDP tiềm năng (Y*) nhưng mức giá cao hơn ban đầu

Giải thích: SRAS giảm về SRAS1 khiến GDP giảm, cắt AD tại điểm có mức giá P1 cao hơn

Điều chỉnh cần thiết: Quá trình điều chỉnh về mức cân bằng được trình bày trong bảng sau:

 

 

[Pre.xii] Phân tích tác động kết hợp giữa đường tổng cung và tổng cầu đối với nền kinh tế

 

[Pre.xiii] Mô tả các nguồn thúc đẩy, cách đo lường và sự bền vững của tăng trưởng kinh tế

1. Các nguồn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế

 

2. Sự bền vững của tăng trưởng kinh tế (Sustainability of economic growth)

Potential GDP = Aggregate hours x Labor productivity

Trong đó:

• Potential GDP: GDP tiềm năng

• Aggregate hours: Tổng số giờ lao động

• Labor productivity: Năng suất lao động

 

Potential GDP growth rate = Long-term labor productivity growth rate + Long-term growth rate of labor force

Trong đó:

• Potential GDP growth rate: Tốc độ tăng trưởng của GDP tiềm năng

• Long-term labor productivity growth rate: Tốc độ tăng trưởng năng suất lao động trong dài hạn

• Long-term growth rate of labor force: Tốc độ tăng trưởng của lực lượng lao động trong dài hạn

 

[Pre.xiv] Giải thích hàm sản xuất nhằm phân tích các nguồn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế

Hàm sản xuất (Production function) mô tả mối quan hệ của sản lượng với lực lượng lao động, vốn tư bản (capital stock) và năng suất (productivity). Hàm sản xuất có dạng như sau:

Y = A x f(L, K)

Trong đó:

Y = Tổng sản lượng kinh tế

L = Quy mô của lực lượng lao động

K = Vốn tư bản (nhà xưởng, máy móc)

A = Năng suất toàn bộ nhân tố (total factor productivity)

 

Hàm sản xuất có thể được viết lại dưới dạng theo đầu người lao động như sau:

Y/L = A x f(K/L)

Trong đó:

Y/L = Sản lượng trên đầu người (năng suất lao động)

K/L = Vốn tư bản trên đầu người

 

Từ công thức trên ta có thể kết luận rằng để tăng năng suất lao động, ta có thể cải tiến công nghệ (A) hoặc tăng vốn tư bản trên đầu người (K/L).

 

[Pre.xv] Định nghĩa và phân biệt tăng trưởng đầu vào với tăng trưởng của năng suất toàn bộ nhân tố trong quá trình tăng trưởng kinh tế

Công thức Solow model hoặc Neoclassical model:

Trong đó:

• Growth in potential GDP: Tăng trưởng GDP

• Growth in technology: Cải tiến công nghệ

• Growth in labor: Tăng trưởng về lao động

• Growth in capital: Tăng trưởng về vốn

Từ công thức trên, cải tiến công nghệ (technology) thể hiện phần tăng trưởng của GDP tiềm năng mà không được giải thích bởi sự tăng trưởng của lao động (labor) và vốn (capital).